Sancho de Beurko Elkartea, Euskadiko Gerra Zibilaren ikerketarako elkartea, 1998an irabazi-asmorik gabe jaio zen, Jose Maria Olazabal Aguinagalde ,MAI Irrintzi batailoiaren kapitaina eta komisario izanekoaren, beranduago XIV. Brigadarena, ohorezko lehendakaritzapean. Eta era berean Guillermo Tabernilla-k, Josu Mirena Aguirregabiria-k eta Ricardo Tabernilla-k eratutako Zuzendaritza-Batzorde batez osaturik, bere bi sortze-helburuak hauek izanez:
-
Euzkadiko Gudarostearen (1936-1937tako) gaineko informazio guztia etorkizuneko belaunaldien ezaguerarako berreskuratzea, grina politiko ezta ere rebantzistarik gabe, gizon batzuen historiaren iraunkortasuna uzteko helburu bakarraz, kide izan ziren antolaketa politiko edo sindikalaren independenteki, gure herriaren ondarea direlako.
-
Alde Nazionalaren unitateen gaineko informazio posible guztia berreskuratzea, alemaniarrak eta italiarrak sarturik, azken Gerra Zibilean zehar Euzkadi-ko fronteetako borroketan parte hartu zutelako.
Elkarteak "Sancho de Beurko" Luis Ruiz de Aguirre-ren ezizena darama, Euzkadiko Gudarostearen komisario orokorra izanekoa, idazle eta olerkari barakaldarra, lan interesgarri baten egilea eta, batez ere, gerra galdu zuten euskaldun haien memoriako betearazlea, 60. hamarkadan, erbestean Euskal Gobernuaren instrukzioak jarraituz izugarrizko fondo bat metatu zuen, bere bizitza guztia eskainiz lan honi. Aipaturiko fondoa, UPV-aren eta Euskadiko Artxibo Historikoaren artean banatuta, euskal historiografiarako bere ekarpenik handiena da. Luis Ruiz de Aguirre-k eta Ramón Olazabal-ek eratu zuten historialari-bokazio askoko jaiotza baimendu zuen tandem bakar eta bereizezina, 70en amaieraren eta 80en hasieraren arteko urteetan erbesteko dokumentazio parte haundiaren pasatzea erraztuz, eta hau eman zen, beste batzuei aparte, Kulturako kontzeilaritzari. Sancho de Beurko Elkarteak berezko Luis-en familiaren legatu hau jaso zuen eta laguntza hasi zuen, berak bezala, jada aipaturiko euskal erakundeekin, lan hauek eman duten fruitua ,jadanik bere bederatzigarren lanagatik doan Euskadi-ko Gerra Zibilaren gaineko monografia bilduma da. Sancho de Beurko Elkartearen mugarri ugarien artean, ikerkuntza lana beste dibulgazio eta sozial lan batekin konbinatzen duen. Berregite Historikoko bere taldearen eraketa aurkezpena (2006). 10 ikus-entzunezkoko filmetan parte hartu du, film laburrak, dokumentalak eta film luzeak sartuz, gainera protokolozko ekitaldietan, bai Euskadin bai Frantzian.
Sancho de Beurko Elkarteak Euskadin egin zen Gerra Zibileko lehen gotorleku inbentarioa bultzatu zuen, "Burdin Hesiko" katalogoa (2008) Eusko Jaurlaritzaren Ondare Zuzendaritzarako eginez, lana gaur egun jarraitzen delarik, eraikitako ondare honen balioan jartzean nahasitako agente guztiekiko kolaborazioa babesteaz gain: elkarte, udaletxe…. Sinergia guzti hauetako eta kolaborazioetako fruitua, Espazio Historikoko enbrioi honen jaiotza da: "Burdin Hesiko" (2012) Interpretazioko Zentroa. Bizkaia guztiko bere ezaugarrietako lehena, eta bere kontserbaziorako, sustapenerako eta ezaguerarako etorkizunean neurri zehatzak hartzeko helburuarekin jaioa. Azken hau agertzen da konferentzietan, erakusketetan, bisita gidatuetan eta prentsan eta aldizkari espezializatuetan artikuluetan, Euskadiko Gerra Zibilaren alderdi guztiak ere sartzen dituena: militarrak, politiko eta sozialak. Lagundu da baita ere egile ugarirekin eta erreferentzia-lanekin.
Luis Ruiz de Aguirre-ren eta beste batzuen, Blasco de Olaetxea adibidez , lorratzari jarraituz, Sancho de Beurko Elkarteak, bere jaiotzatik ahozko iturriko bilaketa bizia egin du interpretatzea eta artxibo desberdinetako dokumentuak humanizatzea baimendu duen atez-ateko lan batean. Bere aurrekaria mahai irekiko ziklo hartan finkatzen duen Ahozko Historiako kontzeptua -zeinetan Luis berak parte hartu zuen- Eusko Ikaskuntzak 1984an antolatuta , "Protagonistas de la historia vasca: 1923-1950" tituloarekin. Monografia hauek honetaz on egin dira: "Saibigain, el monte de la Sangre", "El frente de Álava" edo "La batalla de Villarreal" eta abar. Lekukotasun bilaketa honek ez zuen inoiz dokumentazio ezaren ordezkatzea nahi izan, baizik eta osatzea jada dagoen hura, espiritu kritikoarekin interpretatzeko. André Corvisier gogoratzen duen bezala.
“Historialariak ez du nahasi behar zintzotasunik eta doitasunik, ere ez doitasuna eta zehaztasuna bezala. Boluntarioak eta nahi gabeko lekukotasunak bereizi behar ditu lekukotasunen artean ere. Azken hauek zintzoenak, baizik eta zehatzenak dira gehienetan”.
Sancho de Beurko Elkarteak zerbitzen duen gizartearekiko duen interrelazio honek urte hauetan zehar informazio eskaera ugariez arduratzea baimendu du, adibidez desagertutakoen senideei orientatuz, edo 1936-1937ko gertaera historiko haien gainean zalantza mota guztiak ebatziz, eta hau posiblea ez denean izan espezialista desberdinen kontaktua errazten ahalegindu da.